Al een tijdje ben ik een beetje
mismoedig. Het is er natuurlijk ook de tijd van het jaar voor. De dagen zijn
kort, de zon verstopt zich al tijden achter wolken die een grijze sombere massa
vormen en waaruit ook nog eens eindeloos veel regen lijkt te vallen. Buiten
lijken alleen de honden zich niets aan te trekken van de mistroostige kale
bomen, alle modder en natte mist die overal aan vast lijkt te plakken. Vrolijk
huppelen ze achter opdwarrelende blaadjes aan en wanneer ze mij zien springen
ze zonder gêne met hun modderige poten tegen mij aan. Ook dat nog. Ik was op
weg naar de buitenwereld, had geen overall aan maar mijn enige setje schone
nette kleren. Merde!
Ik blijf die middag maar thuis en scroll
wat over het internet. Het is vooral kommer en kwel. In Frankrijk ontevreden
treinpersoneel, onderwijzers en stakingen. In Nederland boze boeren en bouwers.
Ook op het gebied van klimaatverandering valt er weinig te juichen. Het ene
weerrecord na het andere wordt verbroken, Australië staat in brand en ondanks de
technologische vooruitgang viel ook dit jaar Earth Overshoot Day weer veel te
vroeg en is ook de CO2-uitstoot weer hoger dan de voorgaande jaren. CO2-emissie
leidt niet meer tot opwarming of klimaatverandering maar tot een regelrechte
klimaatramp met catastrofale gevolgen volgens de media. We zitten midden in de
eindtijd en er moet iets gebeuren. Nu!
Wat volgt is het somberen over mogelijke
oplossingen. Niets lijkt goed of voldoende. Wie gelooft dat een plas onder de
douche, led lampjes indraaien, elektrisch rijden, windmolens, zonnepanelen en
bomen planten voldoende zijn, gelooft in sprookjes. Onze honger naar energie is
zo groot dat geen enkel alternatief, behalve drastisch minderen, een oplossing
biedt. Geen vrolijk vooruitzicht na jaren van comfort en overvloed. Omdat het
niet realistisch is te veronderstellen dat de mens uit zichzelf deze luxe
opgeeft, lijkt aanspreken op de moraal de enige uitweg te bieden.
Overvloed aan schaamte
Zodoende wordt er tegenwoordig een
overvloed aan schaamte gepropageerd. Vliegschaamte, vleesschaamte, café latte
schaamte, huisdierenschaamte, elektrische big fat bike schaamte, ga zo maar
door. Duurzaamheid lijkt een religie te zijn geworden waarbij vervuiling de
zonde is, er wordt ingespeeld op het angst- en schuldgevoel maar niemand naar
de hemel gaat omdat de eisen onhaalbaar zijn. Wat rest is een onbehagelijk
gevoel en een hele industrie die drijft op de behoeften van vergeving en
zingeving.
Op de (a)sociale media nemen we elkaar de
maat en branden we elkaar af. Deugmensen laten zien hoe sober ze hun kerstfeest
vieren met een ge-upcycled kadootje, vervaardigd tegen een eerlijke prijs in
een atelier ergens ver weg en ingepakt in de nieuwste hippe herbruikbare linnen
doek, à 15 euro. Vervolgens staat de rechtse populist in de rij om te wijzen op
de hypocrisie die hier achter schuil gaat. Niemand is perfect. Gaat de deugmens
op fietsvakantie dan is er wel iets mis met de oplaadbare batterijen in het
techno-ding dat hem de wegwijst of dat hij, nog erger, wel eens heeft gevlogen.
De wijzende opgeheven vingertjes, krijgen
een dikke middelvinger terug
De moralisering van het klimaatdebat
lijkt funest voor het draagvlak èn de planeet. Zelfs deugen deugt niet meer. De
wijzende opgeheven vingertjes, krijgen een dikke middelvinger terug.
Door uit te dragen dat je door schaamte
iets laat, beschaam je anderen weer. Je spreekt iemand aan op zijn identiteit
en dat is zelden de opmaat voor een goed gesprek, dan moet de ander wel de
hakken in het zand zetten.
Volgens sociale wetenschapper Arthur
Brooks leven we in een cultuur van minachting (Culture of contempt) waarbij we niet meer naar elkaars argumenten kijken maar we de
ander meteen in het kamp ‘moreel geperverteerd’ indelen. We denken dat eigen
idealen voortkomen uit goedheid en de idealen van de tegenstander uit
eigenbelang, bekrompenheid en haat (motive attribution symmetry). Een paar
minuten Twitter en je begrijpt wat hij bedoelt.
Het probleem is volgens Arthur Brooks dat
hiermee niets wordt opgelost. De ander wordt uitgesloten en met iemand voor wie
je minachting hebt sluit je liever geen compromissen. Als oplossing heeft hij
dat we moeten leren het beter met elkaar oneens te zijn (onenigheid is goed,
leidt tot competitie en betere oplossingen). Dus niet over en weer negeren,
beledigen of vernietigen maar zoeken naar gedeelde waarden, wat is het
werkelijke probleem van de ander en vanuit daaruit zoeken naar oplossingen.
Van morele naar schone handelingen
Een andere oplossing is wellicht de
klimaatproblematiek minder te benaderen vanuit een ethisch plichtsbesef. Nu
lijkt het vaak zo dat elke actie die gedaan moet worden een enorm offer is en
een morele handeling. Terwijl die morele plicht juist ingaat tegen wat je
geneigd zou zijn te doen. Je doet het eigenlijk liever niet. Filosoof Arne
Naess spreekt over “schone handelingen” en “morele handelingen”, waarbij een
schone handeling iets is waarbij je handelt vanuit intrinsieke motivatie. Iets
wat je mooi vindt, wil je eerder beschermen dan wat je lelijk vindt maar moet
redden vanwege het opgeheven vingertje van de moraal. Dit reikt verder dan het
bedenken van vegavreugde of treintrots. Je vindt intrinsiek dat er iets moet
gebeuren, niet om bij een groep te horen of uit angst buitengesloten te worden
Tenslotte is het misschien ook handig in
te zien dat al die schaamte het probleem bij de individu legt terwijl het
klimaatprobleem van iedereen is. Om collectieve problemen op te lossen is
individueel verantwoorde dingen doen of kopen niet voldoende. Een beter milieu
begin niet bij onszelf maar doordat wijzende vingertjes en dikke middelvingers
elkaar de helpende hand toereiken en doordat multinationals en overheden goede
(inter)nationale afspraken maken.
Elkaar minder minachten, het beter leren
met elkaar oneens te zijn, van morele handelingen schone handelingen maken,
niet met een verheven vinger wijzen of de middelvinger opsteken maar elkaar de
hand toereiken. Wie wel eens een half uurtje op Twitter heeft gedwaald, weet
dat dit een enorme uitdaging is. Toch wil ik iedereen een schaamteloos mooi
2020 toewensen. Al is het maar omdat de onderstaande lijn zich misschien
doortrekt.
