Ode aan de onzekerheid?

Het is inmiddels alweer 17 jaar geleden dat ik mijn nette en gestructureerde kantoorleven in loondienst verruilde voor een onzeker turbulent boerenbestaan op een modderige maar een steeds vaker stoffige Franse melkveehouderij. Met het ondertekenen van het koopcontract begon een nieuw avontuur. Een ontdekkingsreis door het ritme van seizoenen, de grillen van het weer, mijn eigen beperkingen en de verbondenheid met de koeien en het land.

De boerderij werd de caleidoscoop waardoor ik de wereld ging zien en probeerde te begrijpen. Het werd een plek waar mijn opvattingen veranderden over maakbaarheid, duurzame landbouw, de verhouding tussen mens, dier en natuur, relaties, mijzelf, een succesvol leven, cultuur en nog veel meer. Deze kentering ging met vallen en opstaan, frustratie en verwondering en voortdurende twijfel en onzekerheid.

Onvoorspelbaar

Aan de gedachte dat een boerenbestaan een sleur of voorspelbaar zou zijn kwam al snel een eind. Elke planning die we maakten (en nog steeds, elke maandagochtend) leek zinloos omdat er altijd wel iets tussenkwam. Een afkalving, een machine die stuk ging, een uitgebroken koe of een onverwachte regenbui terwijl zojuist de pers achter de trekker was gekoppeld om het gemaaide, geschudde en gewierste droge gras in balen te persen. Boeren bleek een voortdurende stroom aan onverwachte gebeurtenissen en onduidelijk was of wij het leven van de koeien bepaalden of andersom. Moeilijk voor iemand die jaren in loondienst werkte volgens een strakke planning, waar zelden vanaf werd geweken behalve als een vergadering uitliep, een opdracht niet doorging of een computer crashte.

drie mooie kalfjes in de namiddag geboren betekent de wekelijkse zwemtraining die avond afzeggen

Onzekere oogsten en landbouwprijzen

Het voortdurend aanpassen van de plannen bleek nog het minst onoverkomelijk. Het geheim was je te plooien naar deze onvoorzienigheid in plaats van ertegen te vechten.

Vooral de gevolgen van klimaatverandering, wisselvallige landbouwprijzen/subsidies, veranderende wetgeving en maatschappelijke druk die het voortbestaan van de veehouderij steeds verder in twijfel trekt, zorgen voor een voortdurende dreiging van een onzekere toekomst.

Op een landbouwbedrijf wordt tijdens goede weersvensters dag- en nacht gewerkt om gewassen op tijd gezaaid of gemaaid en geoogst te krijgen terwijl het gevoel dat het allemaal op een mislukking kan uitdraaien altijd sterk aanwezig is. Een korte hagelbui kan dagen van bemesten, ploegen, zaaien en spuiten van de maïspercelen in tien minuten teniet doen. Maar ook een langzaam tergende droogte gepaard gaande met een voortdurend verlangen naar een druppel regen kan ervoor zorgen dat de oogst mislukt en er niet voldoende voer is om de koeien de komende winter te voeren.

En zelfs wanneer het weer meewerkt en de oogsten goed zijn, kunnen er tegenvallers zijn. Kleine insectjes kunnen een voorraad graan ongemerkt opeten of een deel van de veestapel kan ziek worden door een virus of bacterie afkomstig van rondscharrelend wild om de boerderij. Mijn opvatting dat alles wat natuurlijk goed en harmonieus is, bleek een vergissing te zijn. De natuur is vooral onverschillig. We hebben invloed op de natuur maar deze kunnen beheersen is een illusie.

Na 17 jaar de grillen van het weer en cycli van geboorte, leven en dood op een boerderij te hebben ervaren, realiseer ik mij hoe bijzonder het is dat in supermarkten altijd voldoende voedsel te koop is en dat je je nooit zorgen hoeft maken of je straks wel wat te eten hebt en dat je kunt kiezen wat je eet. De zorgen zijn uitbesteed aan een steeds kleiner wordende groep boeren die voor steeds grotere uitdagingen komen te staan.

de dreiging dat het mis kan gaan is voortdurend aanwezig op een boerderij

Grote uitdagingen, complexe vraagstukken

Met de groeiende wereldbevolking neemt de voedselvraag toe en tegelijkertijd lopen we tegen de grenzen van wat het menselijk leefmilieu aankan op. De impact op het milieu van de landbouw moet kleiner en tegelijkertijd vraagt klimaatverandering om aanpassingen. Als 'gangbare' veehouder weet ik dat er verandering nodig is maar ook dat wat waar ik voor kies nooit goed genoeg zal zijn. We produceren voedsel, energie, leggen koolstof vast in permanent grasland en de omringende bosschages en onderhouden het karakteristieke Franse gevarieerde cultuurlandschap. Maar we moeten ook oprukkend groen terugsnoeien, gebruik maken van kunstmest om nog enigszins opbrengst te halen en onze gewassen beschermen tegen plagen. Landbouw heeft nu eenmaal impact op de omgeving en voor ons bestaan zijn we allemaal afhankelijk van die stukjes wilde natuur die ooit zijn ontgonnen.

Met bovenstaande uitdagingen in het achterhoofd moeten op een boerenbedrijf voortdurend keuzes gemaakt worden. Over kleinere dingen zoals het inkopen van welke maïs variëteit of welke mineralenmix tot grotere vraagstukken als: wel of niet biologisch produceren, diversifiëren of uitbreiden, wel of niet overgaan op een systeem zonder ploegen, wel of niet biovergisten, etc. Keuzes waarvan het nog maar de vraag is of ze echt effect hebben en het onzeker is of dat ze toekomstbestendig zijn.

biovergister produceert elektriciteit (400 huishoudens), warmte (voor revalidatiecentrum) en veel stress

De oplossing voor de problemen in de landbouw zijn complex en vaak een keuze tussen twee kwaden. Zowel biodiversiteit als voordelen van efficiëntie zijn belangrijk maar we kunnen ook niet zonder kunstmest en bestrijdingsmiddelen, tenzij we de huidige bevolkingsomvang bespreekbaar maken. Het gaat om het vinden van een balans en het besef dat naast efficiëntie ook andere dingen belangrijk zijn en een waarde moeten krijgen. De realiteit is dat economische haalbaarheid vaak doorslaggevender is dan het applaus van de medemens. De waarheid is rommelig en genuanceerd.

Eenvoudige oplossingen?

Nuance waarop niemand lijkt te wachten en lijkt te willen begrijpen. In de (sociale)media zie ik steeds vaker meningen en reportages, losgezongen van verantwoordelijkheid en waarheid, over gangbare landbouw langskomen. We trekken onze grond leeg als een accu, beulen onze dieren af, spuiten met gif en zijn verslaafd aan soja. Als oplossingen worden vaak het radicaal afwijzen van kunstmest, pesticiden en veeteelt aangedragen en het overstappen naar lokale productie . Zelfs het land weer gaan bewerken met alleen maar spierkracht, terwijl momenteel voor het zware fysiek landwerk voornamelijk buitenlandse krachten worden ingezet, krijgt serieuze aandacht van gerespecteerde dagbladen. Het zijn vaak schijnoplossingen die de problemen slechts in stand houden. Blijkbaar is dit nodig om houvast te vinden in gecompliceerde wereld met een onzekere toekomst.

Met de harde woorden en de schijnoplossingen kom ik als boerin niet veel verder. Ik krijg steeds meer het idee mij voortdurend te moeten verontschuldigen terwijl ik liever energie in leuke projecten om ons bedrijf te verbeteren steek. Ik blijf achter met een bonk zorgen, een hoop schulden, twijfel en met de lastige vraag hoe dan wel? Daarnaast is het besturen van een boerderij als een containerschip. Het kan niet met dezelfde snelheid van koers veranderen als de waan van de dag.

Verantwoordelijkheid nemen en keuzes maken is lastig in een wereld die steeds verder lijkt te worden verdeeld in groepen die zich van elkaar afwenden in verwijten, frustratie en woede.

Franse weide, grasfalt of koolstof opslag?

Nieuwsgierig blijven

Het gebruik van steeds vaker terugkerende woordkeuzes als gifspuiter, sojaverslaafde, plankgasboer of kampbeul is minder onschuldig dan het lijkt. Zelfs biologisch dynamische boeren worden weggezet al misdadigers tegen de menselijkheid omdat ze niet efficiënt genoeg met het land omgaan. In haar boek 'Verlangen naar verbinding' waarschuwt Brené Brown voor demoniserend taalgebruik. Door de ander minder menselijk te maken wordt deze minderwaardig en moreel inferieur. Posities worden verhard en hierdoor verliezen we tevens ons vermogen om te luisteren, te communiceren en of empathie te tonen. Ontmenselijking begint altijd met taal, vaak gevolgd door beelden. Het komt niet alleen voor in de landbouw. Denk maar aan de Trump kiezers die dom zijn, groene gekkies of de 5G wappies.

Brené Brown adviseert in haar boek niet mee te doen aan de ontmenselijkende retoriek omdat we dan gaandeweg onze eigen menselijkheid verminderen. Dus niet terugdoen of dehumaniserend woordgebruik delen. Verder geeft ze als tip ons niet laten verleiden tot valse keuzes tussen voor of tegen (bijvoorbeeld tussen biologisch of gangbaar). In plaats bepalen we ons eigen standpunt op basis van alle beschikbare informatie.

Ook raadt ze aan wanneer je vindt dat iets bullshit is fatsoenlijk te blijven. Vragen te stellen in plaats van afmaken. Nieuwsgierigheid en empathie kunnen heel succesvol zijn bij pogingen om in twijfel te trekken wat we horen en de feiten ter sprake brengen.

Onzekerheid omarmen?

Niet vluchten in schijnoplossingen en nieuwsgierig blijven is lastig maar zijn nuttige methodes om beter met onzekerheid om te gaan. Je blijft open staan voor kansen en oplossingen die zich voordoen en biedt ruimte voor hoop. Het omarmen van vals pessimisme doet dat niet. Het was een methode waaraan ik lange tijd aan vasthield. Altijd het meest pessimistische scenario inbeelden zodat de uiteindelijke uitkomst meestal enigszins meeviel. Er hingen voortdurend donkere wolken boven mijn hoofd en mijn dierbaren begonnen mij onmogelijk te vinden omdat ik elk positief geluid wegwuifde. Terwijl iedereen genoot van een zonnige zomer was ik somber omdat de maïs stond te verpieteren op het land. Van een vroeg stralend voorjaar met ontluikend groen kon ik niet genieten omdat er eigenlijk hard regen nodig was om het gras te laten groeien.

Het boerenleven blijkt vooral een grote oefening te zijn in je te verhouden tot onzekerheid. Een balans vinden tussen vals optimisme en vals pessimisme. Niet verlammen maar verantwoordelijkheid nemen wanneer het moet. Toegevend te zijn wanneer het leven niet volgens plan gaat en open blijven staan voor veranderingen. Proberen onderscheid te maken tussen waar invloed op is uit te oefenen en wat buiten het vermogen ligt. Maar ook proberen bescheiden en dankbaar te zijn. Veel meer waarderen wat er lukt, genieten van de kleine dingen van het moment en het mooie maar soms ruige leven op het Franse platteland.

Onzekerheid is een onderdeel van het leven waar iedereen in meer of mindere mate mee wordt geconfronteerd. Wetenschapsjournalist Michael Blastland vraagt zich af of het wegnemen van onzekerheid wel wenselijk is. Wie wacht er nu op een toekomst die al gedetermineerd is en alle vrijheid wegneemt? Moeten we de onzekerheid, het niet-weten, de rol van het toeval niet juist erkennen en koesteren? Ik ben er niet zo zeker van.

(b)loeiende weide in het voorjaar