Reflectie in de metro

Aan het einde van 2016 legden wij ons vijfjaarlijkse bezoek aan Parijs af om ons paspoort te vernieuwen. Het is dan vooral een uitdaging om een Franse fotograaf te vinden die een pasfoto weet te maken volgens de Nederlandse instellingen. Blijkbaar hebben Hollandse kaaskoppen een zo afwijkende vorm dat we aparte instellingen nodig hebben.

Tijdens dit vijfjaarlijks bezoek worden mijn zintuigen behoorlijk uitgedaagd. Thuis op de boerderij ben ik gewend aan het beperkte scala van geuren zoals natte hond, koeienmest of ranzige melk. Verder is het, waar je ook kijkt, groen, grijs of blauw. Af en toe hoor je een vogeltje fluiten, een hond blaffen of een koe loeien. Zorgeloos kun je je zintuigen blootstellen aan de prikkels van het leven.

In Parijs wordt je wanneer je dit doet, bedwelmd door een mix van geuren die varieert van opgedroogde urine in de metrogangen en uitlaatgassen op straat tot exotische kookluchten uit een sushi-restaurant en een mengelmoes van de meest dure parfumluchten van flanerende toeristen op de Champs Élysée. Ook van het zicht en het gehoor wordt veel gevraagd. Van alle kanten kun je worden aangereden, tegen een groepje mensen aanbotsen die opeens besluiten een selfie te maken, hoor je remmende auto’s, muzikanten uit de metro en sirenewagens die af en aanrijden naar ziekenhuizen of mogelijke terroristische aanslagen.

Maar het meest in het oog springend zijn toch wel de reclameboodschappen. Overal waar je kijkt zie je posters met de laatste trend op het gebied van koptelefoons, koffie sensatie apparaten of evenementen die je niet mag missen. Geen enkele kale muur of zuil is onbeplakt en schreeuwt om je aandacht. Daarnaast wordt je op de toeristische plekken belaagd door straatverkopers die voor onwaarschijnlijke lage bedragen selfiesticks en miniatuur Eifel torentjes aanbieden. Een moment waarbij je even rustig voor je uit kunt staren om te mijmeren over het leven is er niet bij.

Geen wonder dat iedereen of strak voor zich uit kijkt of naar beneden staart, verdiept in zijn smartphone. De vraag is of je door het laatste minder wordt afgeleid.

Volgens Tristan Harris (voormalig productfilosoof bij Google en oprichter van de website http://www.timewellspent.io/) zijn applicaties en websites zo ontworpen dat ze zoveel mogelijk onze aandacht trekken en ons verslaafd maken. Omdat bij elke check van je telefoon het een verrassing is of je een nieuw bericht of notificatie hebt ontvangen is onze smartphone een gokkast geworden. Met als hoofdprijs een like van een vriend of een retweet van een bericht.

Daarnaast wordt via de websites die we aanklikken door grote bedrijven onze aandacht ongemerkt en ongevraagd doorverkocht en afhankelijk van onze muisklikken in het verleden krijgen we berichten te zien die worden bepaald door de algoritmes van dezelfde grote bedrijven. Hierdoor en doordat we op sociale media en fora toch mensen of sites opzoeken die hetzelfde roepen als wij

dreigen we langzaam onze aandacht en het contact met de werkelijke wereld te verliezen.

Matthew Crawford waarschuwt in zijn boek ‘The world beyond your head’ dat de werkelijkheid op deze manier steeds verder wordt vervangen door een virtuele realiteit. Een idyllische wereld die zich aanpast aan onze wensen en waarin de frustraties en conflicten van het werkelijke leven niet bestaan. Ieder beleeft hierdoor zijn eigen internet filter bubbel waardoor we geen aandacht meer hebben voor de concrete dingen en mensen om ons heen.

Dat dit jammer is, blijkt bijvoorbeeld wanneer je in de Parijse metro stapt. Voorheen had ik tijdens deze korte ritjes nog wel eens leuk oogcontact met een knappe Fransman. Met een beetje geluk speelde een metromuzikant een cover van Une Belle Histoire totdat bij de volgende halte moest worden uitgestapt om weg van het leven verder te bewandelen. Ondergrondse metroritjes waren extra spannend vanwege de reflectie van de metroramen. Oogcontacten losten langzaam op in een dagdroom door de naderende verlichting van de volgende halte.

Maar wanneer ik nu door de metrogangen zoef en in de weerspiegeling staar, zie ik slechts dat de blikken van de charmante Fransmannen zijn gericht op hun telefoontjes. Wanhopig vraag ik me af of die internet filter bubbels nog zijn door te prikken. En of we ons er genoeg van bewust zijn dat onze keuzevrijheid wordt bepaald door een handvol grote bedrijven en dat we onze aandacht (die ongemerkt handelswaar is geworden) voor elkaar langzaam aan het verliezen zijn. Misschien dat we maar eens moeten beginnen met het beperken van reclame op het internet en op de muren.

Terwijl ik naar buiten staar, worden de spiegelingen in de metroramen langzaam vervangen door het zicht op de levensgrote reclameposters van de volgende halte. Zonder dat ik er controle over heb, wordt mijn aandacht volledig opgeslokt door een reclame over vis. Ach, waar maak ik me eigenlijk druk over?