Belle en het methaanmysterie

Op een mooie zonnige nazomermiddag lag Belle te herkauwen in de koele schaduw van de eeuwenoude eikenboom, midden in een kruidige weide omgeven door de zacht glooiende beboste heuvels van het lieflijke Frankrijk. Het was een mooie plek waar ook haar (over)grootmoeders het leven hadden overdacht na een lange dag hard grazen. Het leven van een koe was mooi en dankbaar. Ze behoorde tot een van de weinige diersoorten die in staat zijn voor de mens onverteerbaar gras om te zetten in melk en vlees. Ze kon niet alleen gras omzetten in nuttige eiwitten voor de mens maar ook plantaardig restmateriaal, zoals bierborstel, schroten van soja, koolzaad, katoen, etc. Dankzij de bacteriën in haar magen wist de koe deze voor de mens nutteloze planten(resten) om te zetten in hoogwaardig voedsel. Voordat hipsters het begrip omarmden deden koeien al aan upcyclen.

Sinds een groot deel van de mensheid zich aan de koe had aangepast door melk te gaan verteren, hadden koeien geen zorgen meer over de dreiging van roofdieren of parasieten, hongersnood tijdens droge periodes of onderdak tijdens noodweer. Het leven van een koe was mooi en zorgeloos en Belle boerde tevreden nog eens haar maaltijd van die ochtend op.

tevreden koeien in Franse weide

Koe is klimaatkiller

Haar rust werd echter bruut verstoord toen Tulipe verontrust aan kwam klossen. Wat ze nu toch weer had opgevangen van het gesprek tussen de boer en de boerin, die dag en nacht voor hen klaar stonden, en een goede vriend van hen. Die vriend legde uit waarom hij sinds kort veganistisch was geworden. Hij was geïnspireerd geraakt door succesvolle films over fout vlees als Cowspiracy, Dairy is Scary en Meat the thruth waar bij de première politici kwamen voorrijden met een Hummer om aan te tonen dat auto’s minder schadelijk zijn voor het klimaat dan koeien. Daarnaast bereiden steeds meer kantines vegetarische menu’s en werd in verschillende landen zelfs opgeroepen tot vleesloze maandagen om het klimaat te redden waarbij telkens de koe als grootste boosdoener werd aangewezen.

Hij vertelde dat hij in het FAO-rapport ‘Livestocks long shadow’ had gelezen dat de veehouderij voor maar liefst 18 procent bijdraagt aan de wereldwijde uitstoot aan broeikasgassen. Een bijdrage groter dan de transportsector. Sommige instituten en schrijvers namen zelfs de (literaire) vrijheid te verkondigen dat het aandeel van de veehouderij maar liefst 51% was.

Toen Belle dat allemaal hoorde, vond ze het koeienleven opeens niet zo mooi meer en voelde ze zich een milieucrimineel die het leven niet waard was en probeerde het boertje dat opkwam borrelen met alle macht te onderdrukken. Ze kloste helemaal naar het uiterste puntje van de wei, verborg zich achter een andere dikke eik, in de hoop dat niemand haar meer kon zien.

Weken later troffen Belle en Tulipe elkaar weer onder de oude eikenboom. Belle zag er slechter uit dan ooit. Ze was altijd de mooiste koe van de veestapel geweest maar had nu een doffe vacht, uitstekende ribben en opgeblazen magen. Ze durfde niet zoveel meer te eten als anders uit angst dat ze, de voorheen altijd zo opluchtende, boertjes en scheetjes zou moeten laten.

Tulipe vond het allemaal moeilijk te bevatten en had een gesprek opgevangen tussen de boer en de boerin, die ook hun gedachtes hadden bij het verhaal van hun goede vriend. Deze was inmiddels verder getrokken vloog inmiddels de wereld rond om de wereld te ontdekken en zichzelf. Gelukkig had hij een vliegtuigmaatschappij gevonden die veganistische maaltijden aanbood.

Koeien zijn geen auto’s

Van de boer hoorde ze een iets genuanceerder verhaal dan van de goede vriend. De boer had namelijk een artikel gelezen waarin stond dat die 18% emissie een foutje was van de FAO en inmiddels was bijgesteld naar 14% omdat onterecht wel erg veel ontbossing was toegeschreven aan de veehouderij. Niet alleen veeteelt zorgt voor ontbossing maar ook mijnbouw, houtwinning en teelt van plantaardige oliën (uit soja en palm) voor cosmetica en voedingsmiddelen bleken een aanzienlijk aandeel te hebben in de kap van tropische bossen.

Daarnaast was bij de dieren was alles meegeteld: van het gas dat nodig is om kunstmest te maken voor het graan en de soja(schroten) die dieren eten tot de methaan die koeien uitstoten. Bij de schepen, auto, vrachtwagens en vliegtuigen was alleen de brandstof meegeteld waarop hun motoren draaien; de klimaatgassen die uitgestoten worden om die vervoermiddelen te maken (delving van grondstoffen, vervoer daarvan, fabrieken en onderdelen) en te laten functioneren (wegen, stations, sporen, luchthavens) bleven buiten beeld. Omdat die ook een aanzienlijke klimaatimpact veroorzaken, was het een verkeerde vergelijking.

https://news.trust.org/item/20180918083629-d2wf0

Maar toch, bedacht Tulipe, die 14% totale bijdrage aan de klimaatverandering door directe en indirecte emissies van de veestapel blijft nog steeds erg veel. En luisterde naar wat de boerin allemaal had gelezen.

Korte cyclus, geen toevoeging maar omzet

Want ook de boerin begreep er niets van. Hoe konden koeien die slechts plantaardig materiaal verwerken nu bijdragen aan het verhogen van de CO2 concentratie in de atmosfeer? De emissie van koeien behoorde toch tot een natuurlijke cyclus dat geen CO2 toevoegt? De CO2 wordt door planten vastgelegd, opgegeten en weer uitgestoten door mensen en dieren en vervolgens weer opgenomen door planten. In dit proces wordt geen extra CO2 toegevoegd aan de atmosfeer. Dit in tegenstelling tot het verbranden van fossiele brandstoffen waarbij de CO2 concentratie in de atmosfeer wordt verhoogd.

Dus waar kwam dan die grote bijdrage van koeien vandaan? In het rapport ‘Tackling climate change through livestock’ stond dat jaarlijks de veehouderij 7.1 gigaton CO2eq uitstootte (op een jaarlijks wereldwijd totaal van 49 gigaton CO2eq). Hiervan werd weer 4.6 gigaton CO2eq toegeschreven aan rundvee. Nog steeds gigaveel.

 

Methaan

Het antwoord was: Methaan. Koeien (of eigenlijk de bacteriën in de magen van de koe) produceren tijdens het verteren van hun voer voornamelijk methaan. Via opboeren en mestopslag komt dit in de atmosfeer terecht. Methaan is een krachtig broeikasgas, dat het klimaat maar liefst 28 keer sterker opwarmt dan CO2 (over een periode van 100 jaar). In berekeningen wordt 1 gram methaan daarom omgerekend naar 28 gram CO2 equivalenten (CO2eq). Volgens het rapport ‘Tackling climate change through livestock’ blijkt het methaangas dat via boeren en winden uit koeien weglekt goed te zijn voor een kleine helft van de klimaatimpact van de veehouderij (2.2 gigaton CO2eq).

In levenscyclusanalyses is het aandeel van methaan goed af te lezen en bepalend voor de grote impact van rundvee producten als vlees, kaas en melk.

 

Methaan is een broeikasgas dat verschillende bronnen heeft. Er wordt onderscheid gemaakt tussen methaan emissie veroorzaakt door menselijk handelen en door natuurlijke processen. Onder het eerste valt enterische fermentatie (opboeren van methaan door dieren), mestopslag, vuilnisbelten, methaan dat ontsnapt uit rijstvelden en gasverliezen bij het winnen van fossiele brandstoffen. De natuurlijke processen waarbij methaan vrijkomt spelen zich af in moerassen, de tropen, termietenheuvels, smeltende toendra’s en vulkanische activiteiten.

Volgens berekeningen draagt methaanuitstoot als gevolg van herkauwen en mestopslag circa 30% bij aan de totale jaarlijkse methaanuitstoot veroorzaakt door mensen en voor 16% bij aan de totale jaarlijkse methaanuitstoot (dus inclusief methaanuitstoot van moerassen, smeltende toendra’s en termieten).

https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/ab9ed2

Voor kort werd het methaan dat vrijkwam bij het winnen van fossiele brandstoffen ongeveer gelijk geschat aan de methaanuitstoot veroorzaakt door landbouw. Een recente studie naar isotopen in ijskernen doet echter vermoeden dat het aandeel wat vrijkomt bij de winning van fossiele brandstoffen een stuk hoger ligt: 25-40% hoger dan eerdere schattingen.

https://www.carbonbrief.org/methane-emissions-from-fossil-fuels-severely-underestimated/amp?__twitter_impression=true

Netto toevoeging methaan door veehouderij

De vraag die na het lezen van deze informatie bij de boerin opkwam was hoe groot de bijdrage aan klimaatverandering als gevolg van methaan opgerispt door koeien nu daadwerkelijk was. De oorspronkelijke ecosystemen die ze vervingen waren immers ook bronnen van aanzienlijke methaanemissies.Tijdelijk met water doordrenkte of overstroomde ongerepte ecosystemen of ecosystemen met een hoge dichtheid van wilde hoefdieren of termieten kunnen dezelfde hoeveelheid of zelfs meer methaan per hectare en per jaar hebben uitgestoten dan na landwinning en gebruik. De netto antropogene methaanuitstoot van bepaalde agro-ecosystemen zou dus nul kunnen zijn of zelfs een negatieve waarde kunnen aannemen.

Er is bijvoorbeeld een schatting gemaakt dat in de pre-Europese nederzetting Noord-Amerika de methaanuitstoot van wilde herkauwers (o.a. bisons, circa 50 miljoen) gelijk was aan 86% van de Noord Amerikaanse veestapel van vandaag.

https://pdfs.semanticscholar.org/a9a0/8cf4be0b758ac14921e8c27a1a9c9a58a4a3.pdf

stapel bisonschedels na jacht

Om het effectieve door de mens veroorzaakte deel van de emissies van de beheerde ecosystemen te krijgen, zou eigenlijk de referentie-emissies van de inheemse ecosystemen van vóór de klimaatverandering in mindering moeten worden gebracht op die van de huidige agro-ecosystemen. Het weglaten van deze correctie leidt tot een systematische overschatting van het opwarmingspotentieel van de veehouderij (en een overschatting van het bannen van vlees uit ons dagelijks menu).

https://sinjajevinascience.files.wordpress.com/2020/02/manzano-white-climate.pdf

Kortlevend

De boerin begon het steeds meer te begrijpen. Doordat koeien enorm veel methaan oprispen dragen ze bij aan het verhogen van de methaanconcentratie in de atmosfeer en de klimaatverandering. Maar de effectieve bijdrage van dit methaan aan klimaatverandering ligt waarschijnlijk lager omdat de oorspronkelijke natuurlijke ecosystemen in het verleden ook methaan uitstootten.

Toch bleef er nog iets knagen. Ze had namelijk ook gelezen dat methaan een korte levensduur heeft. Dit in tegenstelling tot CO2, dat vrijkomt bij verbranding van fossiele brandstoffen zoals olie, gas en kolen, dat zich voor eeuwen in de atmosfeer opstapelt. Methaan wordt echter na ongeveer twaalf jaar afgebroken en omgezet in CO2 (wanneer afkomstig uit de korte cyclus geen toevoeging). Dit houdt in dat wanneer jaren lang elk jaar eenzelfde hoeveelheid methaan wordt uitgestoten, door bijvoorbeeld een rundveestapel of rijstveld, deze methaanuitstoot geen invloed heeft op de verdere temperatuurstijging (de concentratie methaan verandert niet). Een constante methaanconcentratie heeft invloed op het temperatuurniveau, zoals een kruik in een warm bed, maar zorgt niet voor een temperatuurstijging.

Dit in tegenstelling tot de CO2-emissies die vrijkomen bij het verbranden van diesel door trekkerwerk om mais te zaaien en te oogsten. Een deel hiervan wordt opgenomen door vegetatie en de oceanen maar het overschot stapelt zich voor eeuwen op in de atmosfeer (als een dikker wordende stapel met warme dekens), worden niet afgebroken, en dragen daardoor bij aan de wereldwijde temperatuurstijging (concentratiestijging van CO2).

Het oog van de boerin viel op een rapport waarin wordt gesteld dat de CO2-equivalent metriek, zoals die tot nog toe wordt toegepast, een verkeerd beeld geeft van de klimaatimpact van methaanemissies. In huidige rekenmodellen wordt gedaan alsof methaan het eeuwige leven heeft en zich opstapelt in de atmosfeer. Hierdoor wordt methaanemissie op de korte termijn onderschat en op lange termijn overschat. In de studie wordt een nieuwe metriek voorgesteld, GWP*, die zich richt op de opwarmingseffecten van de verschillende gassen, in plaats van op CO2 equivalenten.

https://iopscience.iop.org/article/10.1088/1748-9326/ab6d7e

Myles Allen, een van de onderzoekers van het rapport dat ook betrokken was bij het opstellen van de IPCC rapporten waarvoor de CO2-equivalent metriek werd bedacht, zegt in een interview over de nieuwe rekenmethode dat:

“De impact van de methaanuitstoot op de opwarming van de aarde verkeerd berekend wordt en vervolgens verkeerd geïnterpreteerd om het vee de schuld te geven van de klimaatsverandering. Door de huidige rekenmethodiek wordt de olifant in de kamer van klimaatverandering onderschat: het verbranden van fossiele brandstoffen.”

"Als we allemaal vegetarisch worden, maar we doen niets aan de uitstoot van fossiele brandstoffen, zullen we over vijf jaar in precies dezelfde positie verkeren als voorheen,"

https://www.darigold.com/new-methane-math-could-take-the-heat-off-cows/

Geen hoofdoorzaak maar deel van de oplossing

Nadat de boerin al die informatie had bestudeerd verwonderde zich erover hoe het sentiment heeft kunnen ontstaan dat we van vlees af moeten en gebruik van fossiel slechts hoeven te minderen terwijl dit juist omgedraaid zou moeten zijn om de klimaatverandering te stoppen.

Veeteelt als symbool voor de klimaatstrijd naar voren schuiven, leidt de aandacht alleen maar af van het echte probleem: het gebruik van fossiele brandstoffen. Deze moeten naar nul om klimaatverandering te stoppen.

Het reduceren van methaanemissies via veeteelt is een kans om de opwarming van de aarde te verminderen en andere emissies te compenseren. Maar het betekent niet dat het DE oplossing is voor de oorzaak van klimaatverandering, nogmaals: de verbranding van fossiele brandstoffen.

Toen Belle dit hoorde, vloog ze, als gevolg van het laten ontsnappen van haar opgehoopte scheten en boertjes, een gat in de lucht en dwarrelde een rondje door de wei. Wanneer ze het allemaal goed had begrepen waren zij en haar collega’s niet de hoofdoorzaak van klimaatverandering en kon ze door betere vertering van gras en plantenresten bijdragen aan het temperen van de klimaatverandering.

Na deze geruststellende gedachte ging Belle weer voluit grazen in de wei en lag die avond weer als vanouds onbezorgd onder haar geliefde eikenboom. Wat was het fijn om een koe te zijn!